Taal

Pteuitarme[1]

Van mijn goede collega A. Pieters ontving ik op 19 september een briefje in mijn postvak met daarop de volgende tekst:

Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het neit uit in wlkee vloogdre de ltteers in een wrood saatn, het einge wat blegnaijrk is is dat de eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn. De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er saatt. Dit kmot odmat we neit ekle ltteer op zcih lzeen maar het wrood als gheeel.

 Thuis gaf ik het blaadje aan mijn dochters Merel (12½ jaar) en Maartje (11 jaar) en vroeg hen deze tekst hardop voor te lezen. Dat lukte hen probleemloos en uitstekend. Op mijn vraag of het waar was wat beweerd werd, zei Merel: “Dat heb ik toch zojuist aangetoond!” En Maartje zei: “Niet overal…” Ze keek nog eens verder en zei: “Bij langere woorden gaat het minder goed.”

Toch toonden beiden aan dat de tekst niet alleen voor te lezen was, maar onvoorbereid ook te begrijpen was.

Hoe zou dat zijn in andere talen? Ik kon weerstand bieden aan de verleiding om een Engelse, Franse of Duitse tekst te permuteren. Per slot van rekening liggen die talen familiair gezien vrij dicht bij elkaar waardoor misschien de onjuiste conclusie zou worden getrokken dat we schrijvende dyslectici gewoon maar wat aan moeten laten modderen, omdat we hun pennenvrucht toch allemaal gemakkelijk kunnen lezen; of sterker nog: misschien dat je lezende dyslectici juist gepermuteerde teksten moet aanbieden!

Om dus aan die verleiding te ontkomen, zocht ik in mijn verzameling exotische tijdschriften een artikeltje op dat als onderwerp een ooit bekend Engelse model c.q. zangeres had. De eerste regel luidt, gepermuteerd, aldus:

            Smtanhaa Fox brkaiç yıl öciesnne kdaar sdraaın bir mnnkedai.

Ik weet zeker dat U hier – met uitzondering van het onderwerp - niets van begrijpt.

Nu kunt U tegenwerpen: “Maar ook de oorspronkelijke tekst begrijp ik niet.” En om U direct het bewijs voor Uw stelling te geven, volgt hieronder de oorspronkelijke tekst:

Samantha Fox birkaç yıl öncesine kadar sıradan bir mankendi.

 Toch is Uw tegenwerping flauw: met een paar jaar studie van de betreffende taal kunt U Uw eigen argument ontzenuwen. Waarom werkt het nu niet in deze taal? Omdat zij een aeuglngirdente taal is, pardon: een agglutinerende taal is. Wat is: een agglutinerende taal? Mijn woordenboek zegt:

 “taal, die samengestelde woorden vormt door agglutinatie en geen buiging kent, b.v. het Turks.” (nu weet U meteen op welke taal U zich moet gaan storten om Uw eigen argument te kunnen ontkrachten).

 Agglutinatie komt van het Latijnse “agglutinare”. Dat betekent: samen blijven kleven. Mocht het iets anders betekenen, dan ligt de fout bij Koenen.

Eén van de Turkse voorbeelden uit de vakliteratuur is:

            Avrupalılaştırılamıyacaklardansınızdır

Eén woord, maar met de betekenis van een zin, namelijk:

            U of jullie zullen zeker behoren tot degenen die niet geëuropeaniseerd kunnen worden.

Het woord heeft als basis: Avrupa: Europa. Door een reeks van suffixen verandert de betekenis van het stamwoord drastisch. Hieronder ziet U de verdeling van het woord in 11 (elf) suffixen:

            Avrupa-lı-laş-tır-ıl-a-mı-yacak-lar-dan-sınız-dır

En welke gepermuteerde variant U ook verkiest; geen Turk zal het snappen. Met een klein, voor de gelegenheid gemaakt,  computerprogrammaatje kan ik (of: kunt U: klik hier) permuteren wat ik wil:

• Aaalrasnzıraltımcdıualkdııvalınşparyır
• Aaltımakrnndrıryaıvşcspızlılaaıdluıaar
• Alılaştırılamıyacaklardandıvuaıırnspzr

 De laatste vorm komt enigszins in de buurt van het origineel (zie de onderstreping), maar de stam blijft onherkenbaar.

 Overigens kent het Nederlands het verschijnsel van éen-woordzinnen ook:

             Koffiezetapparaat

 Maar slechts weinigen ervaren dit nog als een zin: Koffie zet Ap paraat.

De Aha-Erlebnis wordt wel gegenereerd door het voorbeeld:

             Alstublieft

 Op zich is dat vreemd: immers, dit is een samentrekking waarbij zelfs klanken zijn weggevallen: Als het U belieft.

 Met deze analyse en de opmerking van Maartje in mijn achterhoofd, schreef ik de volgende tekst. Lees die maar eens hardop, onvoorbereid. U zult merken dat de samenstellingen en de afgeleide woorden tot de grootste problemen leiden:

Pterteimaus[2]

 Oroieevermvd murednvaroeee ik naar het kpaiaotfarefaepzt en vtrhefsace me een dlsedreonsste vprnraeiseng. Het otnznejhoctende ocedtonlghoe me zoidnag, dat ik ovrihezketnarrce weer mjin hleembed idtmnlueie om mjin rrtodwsurvoee ncrashutt weer te heraetsrtn.

Nlrizreojmwae heb ik geen  osproblemevremededvieirhon, maar onglnas was ik onanaganaem vesrart door de dlageylxeetisesstiutn waeamre de bukamnoegerrltsn mij oeeivlrevn. Tljetjgkeierid bredzgoe een der btorerglsoriaköunadcn, Mr. Drs. A. Pireets, mij een wdiemrdemella, waar ik sltehcs met de grsotot mgiokejle mtoiee een adohc vnraeikrlg voor kon veidnn dainzkj het geegven dat in één van de watrsme mzmrahednitocen de lloace entrallkrctiseteecitie een strnpsuieorg te veeerkrwn had geahd.

Na sltehcs ngteeeinn mientun bleek dzee vrleehpon, maar de sdcahe aan de eadelkrctisrteeditin in mjin zijmhoseure bleek detrame groot, dat ik zvteeeinn naecthn in het anerdakdoer heb meoten vreeetvon; het anerdakdoer dat mij rium de ghileeeengd gaf een tstheorialeaiietrvailtte te otrnewpen en ook de aelijfcushwk sltehce dltateylxeeteuesssirtn te eaevelrun.

Waaavrn atce.

A. Sotop

Geleen, 23 september 2003

Bron: Trevitaal, Personeelsblad Trevianum scholengroep, oktober 2003, jaargang 6, nummer 1.